ارتودنسی چیست؟
ارتودنسی چیست؟ ارتودنسی دندان دندان یکی از شاخههای مهم دندانپزشکی است که به درمان عدم هماهنگی فک و عدم جفت شدن دندانها میپردازد. این درمان، به زیبایی صورت نیز کمک میکند و تخصصی است که توسط متخصص ارتودنسی انجام میشود. در این مطلب قرار است با انواع روشها و اهمیت ارتودنسی آشنا شوید و به این سوال پاسخ داده میشود که آیا شما به ارتودنسی نیاز دارید یا خیر.
ارتودنسی دندان چیست؟
در پاسخ به این سؤال باید بگویم که ارتودنسی یکی از شاخههای تخصصی دندانپزشکی به شمار میآید که در آن به تشخیص، پیشگیری و درمان ناهنجاریها، نامنظمیها و عدم تناسبهای دندانی و فکی میپردازند. این تخصص به اصلاح و ترتیب دندانها، بهبود طرح لبخند، سلامت دهان و دندان و در نهایت بهبود ظاهر و زیبایی افراد میپردازد.
ارتودنسی دندان، یکی از قدیمیترین شاخههای دندانپزشکی است باتوجه به استنادها و استدلالها نشان از تلاشهای فراوان انسان برای هماهنگی دندانها به روشهای متنوع، از دورانهای دور گذشته تاکنون است.

ارتودنسی شامل چه درمانهایی میشود؟
کارشناسان ارتودنسی با هدف حل انواع مسائل و چالشهای بیماران و مراجعان، از تخصص ارتودنسی استفاده میکنند. سوال اینجاست که ارتودنسی چه مشکلاتی را را حل میکند؟ در زیر لیستی از مشکلاتی که میتواند به وسیله ارتودنسی حل شود، آورده شده است.
الف) رفع فواصل بین دندانها
ب) ترتیب و تناسب قسمت بالا و پایین دندانها
ج) بهبود تراز دندانهای کج و نامنظم
د) اصلاح تلفظ و توانایی جویدن
ه) نگهداری از سلامت دندانها و لثهها در دوره طولانی
و) جلوگیری از ساییدگی و خرابیهای طولانیمدت دندان
ز) درمان مشکلات مرتبط با تراز دندانها
ک) رفع مسائل مرتبط با عدم تناسب فک بالا و پایین

روشهای درمانی به کار گرفته شده توسط متخصصان میتواند بهبودی در ظاهر دندانها بوجود بیاورد و سلامتی آنها را تضمین نماید. کارشناسان ارتودنسی به منظور دستیابی به اهداف موردنظر خود، از مجموعهای از روشها و ابزارهای متنوع ارتودنسی درمانی استفاده میکنند، که در بخشهای بعدی به معرفی آنها خواهیم پرداخت.
ارتودنسی دندان مناسب چه افرادی است؟
همه افرادی که با نامنظمی و عدم هماهنگی دندانها و فکها (مال اکلوژن) مواجه هستند، به درمانهای ارتودنسی دندان نیاز دارند. در صورتی که فک و دندانها سالم رشد نکنند و آنها در وضعیت طبیعی و مناسب قرار نگیرند، وضعیتی به نام مال اکلوژن ایجاد میشود. در این وضعیت، دندانها بهطور نامناسبی جابهجا میشوند و در موقعیت نادرستی قرار میگیرند.
از آنجایی که مال اکلوژن بهعنوان یک بیماری مشاهده نمیشود و تأثیر مستقیمی بر سلامت جسمی ندارد، این وضعیت تغییری در تناسب طبیعی دندانها را نمایان میسازد. با اینحال، مال اکلوژن ممکن است تأثیری بر روی ظاهر چهره و دندانها داشته باشد و باعث ایجاد احساساتی مانند شرمساری، کاهش اعتماد بهنفس و حتی افسردگی شود. این مشکل همچنین، میتواند بر توانایی خوردن غذا و صحبت کردن نیز تأثیر بگذارد. عموماً افرادی که با یک یا چند از مشکلات زیر مواجه هستند، به ارتودنسی دندان نیاز دارند:
-الف) برونزدگی دندانها یا دندانهای جلویی (Protruding front teeth)
ب) نامنظمی و به همریختگی دندانها (Crowding)
ج) دندانهای نهفته (Impacted teeth)
د) عدم تقارن دندانها (Asymmetrical teeth)
ه) دندانهای فکبالایی به شکل دیپ بایت یا برز (Deep bite)
و) ریورس بایت (Reverse bite)
ز) نیش باز (Open bite)
ک) اندربایت (Underbite)
ل) کراس بایت (Crossbite)
م) وجود فاصله بین دندانها (Spacing)
گونههای مختلف ارتودنسی دندان:
در دندانپزشکی، انواع گوناگونی از ارتودنسی وجود دارند که میتوانند با توجه به نظامبندیهای متعدد، دستهبندی شوند. به منظور درک بهتر این تقسیمات، ما اینجا بر اساس نوع ابزارها و عملکرد آنها، آنها را دستهبندی کردهایم. بهطور کلی، انواع ارتودنسی به دو دستهی متحرک و ثابت تقسیم میشوند.

ارتودنسی ثابت:
در این نوع درمان ارتودنسی، از ابزارهای ثابت برای مدت زمان طولانی جهت مرتب شدن و تنظیم کردن دندانها استفاده میشود. در طول دوران درمان، این ابزارها باید بهصورت مداوم در دهان نگه داشته شوند و تا زمانی که دندانپزشک شما اجازه نداده ندهد، از دهان خارج نشوند.
این روش معمولاً برای افرادی انتخاب میشود که وضعیت دندانی پیچیدهتری دارند و بیمار باید به صورت دورهای به متخصص مراجعه کرده تا بر اساس پیشرفت وضعیت، تنظیمها و تصحیحهای لازم انجام شود.
گونههای ارتودنسی ثابت:
دستهبندیهای مختلفی در ارتودنسی ثابت وجود دارد که از تکنیکهای مختلفی تشکیل شدهاند. این دستهبندیها بر اساس جنس و نحوه عملکرد به زیرمجموعههای زیر تقسیم میشوند:
– ارتودنسی با بریس فلزی: این نوع از ارتودنسی از محبوبترین و متداولترین گزینههاست که شامل بریسها و سیمهای فلزی میشود.
ارتودنسی سرامیکی: در این نوع از ارتودنسی از بریسها و سیمهای سرامیکی استفاده میشود تا روند درمان برای دیگران کمتر قابل دیدن باشد.
ارتودنسی لینگوال یا پشت دندانی: در این روش، بریسها و سیمها در پشت دندان قرار میگیرند و دیگران قادر به دیدن بریسها و سیمها نیستند. این روش بیشتر برای مشکلات سادهتر استفاده میشود. لازم به ذکر است که فناوری این روش هنوز در ایران وجود ندارد.
ارتودنسی دیمون: در ارتودنسی دیمون، از بریسهایی با قابلیت باز و بسته شدن استفاده میشود که به تنظیمات دقیقتر کمک میکنند.
ارتودنسی متحرک:
در این روش درمانی، از ابزارهای ارتودنسی استفاده میشود که نیازی به نگهداشتن آنها در دهان برای مدت زمان طولانی ندارد و تا پایان درمان، آنها را در دهان قرار نمیدهید. این ابزارها عمدتاً در طول شبانهروز (تقریباً ۲۲ ساعت) قرار میگیرند.
در این روش، ابتدا یک قالب از دندانهای فک بالا و پایین گرفته میشود و در نهایت یک پلاک برای دندانها آماده میشود. شما میتوانید این پلاک را در هر زمان که لازم دیدید از دهان خود خارج کنید. این نوع ارتودنسی نیز همانند ارتودنسی ثابت انواع متفاوتی دارد.
گونههای ارتودنسی متحرک:
در دستهی ارتودنسی متحرک، چهار نوع ابزار مختلف وجود دارند:
ارتودنسی نامرئی: این نوع ارتودنسی متحرک از الاینرهای شفاف استفاده میکند که به دلیل بیرنگی کل پلاک، از محبوبترین ویژگیها برخوردار است.
ارتودنسی متحرک با زد اسپرینگ: این نوع از ارتودنسی متحرک برای به جلو کشیدن دندانهایی که بهعقب رفتهاند، استفاده میشود.
بریسهای هاولی: این بریسها برای بهعقب کشیدن دندانهای فک بالایی که بیش از حد بهجلو رفتهاند، بهکار میروند.
ریتینر: این نگهدارنده ارتودنسی پس از پایان درمان استفاده میشود تا موقعیت جدید دندانها را تثبیت کند و از تغییرات ناخواسته جلوگیری کند.

وسایل ارتودنسی دندان:
متخصصان ارتودنسی دندان به طور کلی از انواع مختلف وسایل استفاده میکنند. به طور کلی، این وسایل را میتوان به دو دسته ثابت و متحرک تقسیم کرد، که در ادامه به معرفی انواع وسایل ارتودنسی میپردازیم.
ابزارهای ثابت ارتودنسی (Fixed appliances):
این ابزارها از پرکاربردترین وسایلی هستند که در حوزه ارتودنسی مورد استفاده قرار میگیرند. زمانی که تکمیل جزئیات و دقت در روند اجرای درمان امری اساسی است، متخصصان از این ابزارهای ثابت برای رفع ناهماهنگیهای دندانی مراجعان خود بهره میبرند.
ابزارهای بریس (Braces):
این ابزار ثابت شامل موارد زیر است:
بندها (bands)
براکتها (brackets)
سیمها (wires)
بندها به صورت حلقههایی اغلب دور دندانها قرار میگیرند و در اساسی عملکرد لنگر بریس دارند. این ابزارها با استفاده از مواد ویژه به دندانها متصل میشوند. براکتها به طور معمول در قسمت جلویی دندانها استفاده میشوند، در حالی که سیمها از داخل براکتها عبور کرده و به بندها متصل میشوند. با تنظیم دقیق سیمها، دندانها تحت فشار قرار میگیرند و در طول زمان به موقعیت مطلوب و مرتب شده در میآیند.
افرادی که از این ابزارها برای تراز کردن دندانها استفاده میکنند، باید به صورت منظم و ماهانه برای بررسی و تنظیم بریس به متخصص ارتودنسی مراجعه کنند.
فضا نگهدارنده ثابت (Fixed-space maintainers)
در مورد کودکان، دندانهای شیری تا سن خاصی در دندان حضور دارند. هنگامی که دندان شیری ریشهگیری میکند، ممکن است دندانهای مجاور به سوی فضایی که خالی شدهاند حرکت کنند و فضا برای دندان دائمی که قرار است جای خالی را پر کند، محدود شود. متخصص ارتودنسی از ابزار فضا نگهدارنده ثابت استفاده میکند تا فضای خالی را حفظ کرده و به دندان دائمی کمک کند تا به طور صحیح رشد کند و به موقعیت مناسبی برسد.
ابزارهای جابهجاییپذیر فضا نگهدارنده (Removable space maintainers)
این نوع ابزارها گزینهای مناسب برای جایگزینی فضا نگهدارندههای ثابت هستند و دارای قابلیت جابهجایی میباشند.
ابزارهای ویژه ثابت (Special fixed appliances):
این نوع ابزار میتوانند به کنترل فشاری که از طرف زبان یا مکیدن انگشتان وارد میشود، کمک نمایند. این ابزارهای ویژه به خصوص در هنگام خوردن غذا ممکن است برای فرد استفاده کننده ناراحتی ایجاد کنند. به همین دلیل، تنها در صورت لزوم از آنها استفاده میشود.
اکسپندر یا وسیعکننده کام (Palatal expander):
این ابزار به گونهای طراحی شده است که قوس فک بالا را گستردهتر کند. اکسپندر شامل یک صفحه پلاستیکی با پیچهایی میباشد که در کف یا سقف دهان قرار میگیرد. پیچها به مفاصل موجود در استخوانها فشار میآورند و آنها را به سمت بیرون هدایت میکنند. در درمان ارتودنسی دندان، با استفاده از اکسپندر، مساحت و پهنای سقف دهان گسترش مییابد.
نگهدارندهها (Retainers):
رتینرها معمولا پس از مراحل درمانی مورد استفاده قرار میگیرند. اغلب اتفاق میافتد که پس از انجام مراحل درمانی، دندانها به عقب برگردند. از نگهدارندههای ارتودنسی به منظور جلوگیری از این وقوع استفاده میشود. به علاوه، پس از تصحیح وضعیت دندانها، ممکن است از این ابزارها به منظور جلوگیری از مکیدن انگشتان کودکان نیز بهره گرفته شود.
به طور کلی، دو نوع رتینر یا نگهدارنده متحرک وجود دارند:
نگهدارنده و رتینر هاولی:
این نگهدارنده از مواد فلزی و اکریلیک تشکیل شده است. آکریلیک بر روی سقف دهان قرار میگیرد و سیمی به دندانهای قدامی متصل میشود تا آنها را در موقعیت مورد نظر نگه دارد.
نوع دیگر رتینر از مواد پلاستیکی شفاف ساخته شده است:
این نگهدارنده روی دندانها قرار میگیرد و شبیه به یک الاینر نامرئی مانند (Invisalign aligner) عمل میکند که از دید دیگران معمولاً قابل مشاهده نیست.
ابزار اسپلینت:
نوع دیگری از ابزار ارتودنسی به نام اسپلینت وجود دارد. این ابزار ممکن است در فک بالا یا پایین قرار گیرد و به بهبود بسته شدن صحیح و مناسب فکها کمک میکند. اسپلینتها معمولاً در درمان اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) مورد استفاده قرار میگیرند. اختلال تمپورومندیبولار یا همان (TMJ) میتواند منجر به درد و اختلال در عضلاتی شود که مسئول حرکت فکها هستند.
هر یک از شیوههای درمان ارتودنسی چه مشکلاتی را بهبود میبخشد؟
ممکن است به صورت دقیق بگوییم هر یک از روشهای درمان ارتودنسی دندان چه مشکلاتی را بهبود میبخشد. اگرچه، معمولاً اگر مشکلات کمی باشند، از ارتودنسی متحرک استفاده میشود و این مشکلات در زمان کوتاهتری درمان میشوند. اما اگر مشکلات شدیدتر باشند، ارتودنسی ثابت میتواند راهحلی مناسب فراهم کند. انتخاب دقیق نوع درمان باید پس از انجام بررسیها و معاینات لازم توسط متخصص ارتودنسی مشخص شود.

در چه سنی بهتر است ارتودنسی دندان انجام شود؟
درمان ارتودنسی دندان در کودکان معمولاً از سن ۱۲ سالگی آغاز میشود، این زمان، زمانی است که تمام دندانهای شیری ریخته شده و دندانهای دائمی به سطح لثه رسیدهاند. اگرچه نمیتوان این سن را به عنوان بهترین زمان برای ارتودنسی تعیین کرد، اما میتواند یکی از زمانهای مناسب برای انجام ارتودنسی باشد. البته استثناهایی نیز وجود دارد. به عنوان مثال، کودکانی که از شکاف لب یا کام رنج میبرند، باید قبل از تکامل و رشد دندانهای دائمی خود درمان شوند.
هرچند درمانهای ارتودنسی نه تنها برای کودکان و نوجوانان، بلکه به طور رایج در بزرگسالان نیز انجام میشود. پس از سن بلوغ، میتوان در هر سنی اقدام به ارتودنسی کرد. با این حال، مهم است به یاد داشت که هر چه سن بالاتر رود، احتمال مدت زمان درمان بیشتر و پیچیدهتر میشود.
ارتودنسی درد دارد؟
پس از نصب براکتهای ارتودنسی، شما احتمالاً در مدت چند روز اولیه با احساس درد مواجه خواهید شد. این درد با مصرف داروهای توصیه شده تحت نظر پزشک ممکن است کاهش یابد. همچنین، در طول دوره درمان ممکن است به دلیل زخمهای لب و لثه، با دردی روبرو شوید که نیاز به مشاوره با پزشک دارد. برای اطلاعات بیشتر، میتوانید به محتوای “آیا درمان ارتودنسی با درد همراه است؟” مراجعه کنید.
هیچ تایمفریم مشخصی برای انجام درمان وجود ندارد؛ زیرا مدت زمان آن برای هر شخص به دلیل میزان و شدت مشکلات متفاوت است. با این حال، درمان ارتودنسی معمولاً در بازهای بین ۶ تا ۳۶ ماه انجام میشود. در مقاله “مدت زمان لازم برای درمان ارتودنسی”، به طور کامل به بررسی عوامل تأثیرگذار بر مدت زمان درمان پرداخته شده است.
نکات مهمی که در طول درمان ارتودنسی باید به آنها توجه داشته باشید:
درمان ارتودنسی به طور عمومی با خطراتی همچون سایش و پوسیدگی دندان همراه است. اگر فرد نتواند به بهداشت دهان و دندانهای خود توجه کند، بهتر است از انجام این درمان خودداری کند. این امر تا زمانی که بتواند به بهداشت دهان و دندانهای خود اهمیت بدهد ادامه یابد.
قبل از شروع کردن درمان ارتودنسی، رسیدگی به بهداشت دهان و دندان امری بسیار ضروری است. قبل از نصب بریسها، حتماً باید دندانهای خراب و پوسیده را ترمیم کرده و در صورت نیاز به درمان ریشه دندان، آن را انجام داده باشید.
بدون انجام اقدامات بهداشت دهانی مناسب، خطر پوسیدگی دندان در طی فرآیند درمان وجود دارد. متخصص ارتودنسی همچنین ممکن است توصیه کند که از مصرف برخی نوشیدنیها، میانوعدههای شیرین و سایر عواملی که منجر به پوسیدگی دندانها میشوند، اجتناب کنی.
آیا به درمان ارتودنسی نیاز دارید؟
بر اساس دادههای آماری، بیش از 50 درصد از مردم ایران با مشکلات ناهنجاری و عدم ترتیب دندانها مواجه هستند، که از مشکلات جزئی تا شدید فکی در بر میگیرد. حداقل 30 درصد از این افراد نیاز جدی به درمانهای ارتودنسی دارند و تاخیر در درمان یا نادیده گرفتن مسئله میتواند موجب تشدید مشکلات آنها شود. به همین دلیل، درمانهای ارتودنسی برای ما در ایران به عنوان یک مسئله مهم و حیاتی مطرح میشود و احتمالاً بسیاری از ما در آینده به این درمانها نیاز خواهیم داشت.
اگر تصمیم به منظم کردن دندانها یا درمان ناهنجاریهای فکی خود دارید، میتوانید برای مشاوره تخصصی به کلینیکهای تحت نظر دکتر مهسا شریعتی (کلینیک دندان پزشکی مایا ، کلینیک دندانپزشکی مهر و کلینیک دندانپزشکی ماهور مراجعه کنید.) مراجعه کنید. تخصصیهای ما با دقت و دانش کامل، در محیطی دوستانه به تشخیص مشکلات دندانی شما میپردازند و نوع درمان ارتودنسی مناسب برای شما را تعیین میکنند.
در این مقاله تلاش کردهایم تا به سوال “ارتودنسی چیست؟” پاسخ دهیم و امیدواریم اطلاعاتی که در این مطلب ارائه دادهایم برای شما مفید واقع شود.